Wydanie I,
Poznań 2021
Format 21x14,5 cm
ISBN 978-83-66666-93-1
DOI: 10.48226/978-83-66666-93-1
ss. 208
język: polski
Przez znaczną część czasu czuwania ludzie myślą o czymś innym niż to, co właśnie robią i co dzieje się wokół nich. Taką aktywność umysłową psychologowie dzisiaj najczęściej nazywają błądzeniem myślami (Callard, Smallwood, Golchert, Margulies, 2013; Smallwood, Schooler, 2006). W świetle analiz dotyczących związku błądzenia myślami z odbiorem bodźców otoczenia, radzeniem sobie z zadaniami, a także stanem emocjonalnym podmiotu, błądzenie myślami generalnie jawi się jako zjawisko niekorzystne. Idzie z nim w parze płytsze przetwarzanie i słabsze pamiętanie odbieranej informacji, gorsze wykonywanie bieżących czynności, a także popełnianie błędów związanych z nieuwagą (przeglądy: Kowalczyk, 2016; Mooneyham, Schooler, 2013; Smallwood, Schooler, 2015). Na domiar złego generalnie ludzie są w gorszym nastroju, kiedy błądzą myślami, niż kiedy są skupieni na zadaniu. Jak to ujęli w tytule swojego artykułu Killingsworth i Gilbert (2010), a wandering mind is an unhappy mind – czyli, w wolnym przekładzie: „nie jesteśmy szczęśliwi, kiedy błądzimy myślami”. Z wynikami badań, które dotyczą predyktorów, przejawów czy konsekwencji błądzenia myślami jako stanu, korespondują ustalenia dotyczące różnic indywidualnych w skłonności do błądzenia myślami. Tendencja do odrywania się myślami od wykonywanych zadań jest negatywnie skorelowana ze sprawnością umysłową (metaanaliza: Randall, Oswald, Beier, 2014), a pozytywnie ze skłonnością do doświadczania negatywnego nastroju i przeżywania negatywnych emocji (np. Carciofo, Jiang, 2021; Kowalczyk, Klonowska, Mikietyńska, 2021; Robison, Gath, Unsworth, 2017; Smallwood, O’Connor, Heim, 2004–2005; Smallwood, O’Connor, Sudbery, Obonsawin, 2007; Stawarczyk, Majerus, Van der Linden, D’Argembeau, 2012).
W świetle tych ustaleń błądzenie myślami może być spostrzegane jako przejaw słabości umysłu, wyraz chwilowo lub trwale obniżonej skuteczności mechanizmów kontroli poznawczej, czyli mechanizmów, które elastycznie, odpowiednio do warunków, organizują procesy umysłowe w taki sposób, by służyły realizacji obieranych celów. To właśnie twierdzą McVay i Kane (2010), głosząc, że do błądzenia myślami dochodzi wtedy, kiedy zawodzą procesy zarządcze, odpowiedzialne za chronienie bieżącego zadania przed zakłóceniem ze strony niezwiązanej z nim aktywności umysłowej. Na tym empirycznym tle i w tej perspektywie teoretycznej zaskakiwać może dobrze potwierdzone ustalenie, że w miarę upływu lat dorosłego życia człowieka tendencja do błądzenia myślami się zmniejsza (przegląd: Maillet, Schacter, 2016b; metaanaliza: Jordão, Ferreira-Santos, Pinho, St. Jacques, 2019). [...]
Niniejsze opracowanie zawiera przegląd badań dotyczących różnic w błądzeniu myślami związanych z wiekiem w dorosłości oraz przedstawia próby wyjaśnień tego, że wraz z upływem lat dorosłego życia błądzimy myślami coraz mniej. Pytanie, dlaczego tak się dzieje, nie ma dotąd klarownej, pełnej i pewnej odpowiedzi, i takiej odpowiedzi nie przynosi też ta praca. Rozważam w niej różne hipotezy i konfrontuję je z wynikami badań, starając się ostrożnie formułować wnioski merytoryczne, a także pokazując warte zapełnienia luki w dostępnej wiedzy i miejsca, gdzie jej tkanka jest wątła i niepewna. Chociaż te rozważania nie przynoszą rozwiązania problemu, to – mam nadzieję – prowadzą do jego lepszego rozumienia. W miarę postępu badań i odsłaniania zależności między wiekiem, błądzeniem myślami i innymi zmiennymi, ewoluuje eksplanandum dla poszukiwanego wyjaśnienia. To opracowanie może być traktowane jako coś w rodzaju bieżącego bilansu ustaleń w tym obszarze – ustaleń, które szukane wyjaśnienie powinno uwzględniać. Z dokonanego przeglądu wynika też to, jakie wyjaśnienia można już dzisiaj odrzucić, czy też ostrożniej – jakie wyjaśnienia są trudne do utrzymania w świetle wyników dotychczasowych badań.
Problem, dlaczego z wiekiem coraz mniej błądzimy myślami, podejmuję na tle ogólniejszego zagadnienia uwarunkowań, mechanizmów, korelatów i konsekwencji błądzenia myślami. Głównym przedmiotem mojego zainteresowania jest regulacja błądzenia myślami: dostosowywanie jego występowania czy jego intensywności do wymagań zadania, okoliczności, charakteru pojawiających się myśli oderwanych i motywacji podmiotu. Czytelnik może zechcieć przeczytać tę monografię niekoniecznie ze względu na tytułowe zagadnienie, ale by się dowiedzieć, co dzisiaj wiadomo o tych kwestiach.
(ze Wstępu)
Publikacja dostępna online w formacie pdf w poniższej zakładce: Załączniki
Zobacz | Opis | Pobierz |
---|---|---|
spis-tresci.pdf (215.8 KB) | ||
marek-kowalczyk-starzenie-sie-w-bladzeniu-myslami-edycja-online.pdf (1.5 MB) |